Christiaans zwager Jan
Wat ook zo leuk aan een archiefbezoek kan zijn, is dat je iets vindt wat je helemaal niet zocht. Dit overkwam mij toen ik in Weesp aan het bladeren was in de boeken waar Christiaan zijn verdiensten als Pluimgraaf in staan.
Mijn oog viel tijdens het bladeren op deze zin:
“voor drie advertentie in de Amstr Courandt Wegens Jan de Bas”
Jan de Bas ken ik, hij is de jongere broer van Kaatje en daardoor Christiaan zijn zwager.
Mijn nieuwsgierigheid naar de inhoud van de advertenties werd snel gestild. Op Delpher.nl vond ik er twee van de drie en die verklaarde meteen een heleboel.
Deze werd geplaatst op 13 februari 1796:
“Alzo JAN DE BAS zich uit de Stad Weesp heeft begeven, achterlatende vier Kinderen, zonder op dezelven eenige order te stellen; zo word door de Muicipaliteit van voorn. Stad denzelven JAN DE BAS opgeroepen, om zich binnen de tyd van drie weeken by dezelve Kinderen te vervoegen, zullende by manquement van deezen tegens hem, als eene Verlaater van zyne Kinderen, worden geprocedeerd.
13 february 1795”
Er volgde op 1 maart nogmaals een advertentie met gelijke tekst. Jan had zich dus niet gemeld bij zijn vier kinderen…. Ik heb de stamboom er maar eens bij gepakt en Jan de Bas opgezocht.
Wat meteen opvalt is dat zijn echtgenote Willempje Post in 1794 is overleden, zij werd op 9 april begraven. En inderdaad er zijn vier kinderen, vier nog hele jonge kinderen.
Ik heb om verschillende redenen al vanaf het begin van het onderzoek een zwak voor Willempje. Zij was de doopgetuige bij Jan I en Jan II van Kaatje en Christiaan en haar broer Anthonie is mijn voorvader naar wie mijn overgrootvader, grootvader en vader zijn vernoemd.
Daarom vermoed ik ook dat zoon Jan vernoemd was naar Jan de Bas. Kaatje was weer de doopgetuige bij de zoon van Willempje en Jan.
En er is nog een reden waarom ik een zwak heb voor haar, Willempje is de dochter van Marten Post en Rebekka Krijger en zij zijn ook mijn voorouders. Mijn vader, grootvader en overgrootvader dragen de naam Anthonie vanwege Willempje haar broer Anthonie, onze voorvader.
Terwijl ik digitaal verder zoek naar wat er gebeurt kan zijn, ontdek ik dat Jan, zes maanden na het overlijden van Willempje, in ondertrouw ging met Gijsje Vreelandt. Tenminste…..
Dit is op 25 oktober 1794 en wat vind ik op 8 november 1794:
Ze willen het huwelijk niet! De reden waarom schijnen ze gezegd te hebben maar die kan ik niet vinden….
Ruim een jaar later later is Jan de Bas zoek, heeft hij zijn vier zoons onbeheerd achtergelaten… Zouden Christiaan en Kaatje ze opgevangen hebben?
Dit vraagt meer onderzoek en ik wil heel graag weten waar Jan de Bas gebleven is. Ik maak een digitaal rondje langs de archieven en op de site van het Nationaal Archief vind ik een Jan de Bas.
Zou dit hem zijn? De enige manier om daar achter te komen is een reisje naar Den Haag en dat staat eigenlijk niet in mijn planning. Een bezoek aan het archief van Weesp wel.
Ook heb ik gebeld met Aukje Zondergeld – Hamer om te vragen of zij Jan de Bas al eens tegengekomen was tijdens haar onderzoeken. Haar antwoord was meteen positief en ze wist al het één en ander te vertellen en verwees mij naar haar boek “Een kwestie van goed bestuur“. Het was duidelijk dat ik meer over Jan te weten zou komen in Weesp en ik vind het helemaal niet erg om daar naar toe te gaan.
De stukken waren eenvoudig te vinden door de noten van het boek. Op 8 december 1795 wordt Jan de Bas besproken in de “Vergadering der Representanten van het Volk der Stad Weesp, den 8e December 1795, present het geheele Collegie“. Er is ook duidelijk een andere tijd aangebroken in den Nederlanden, de Bataafse Republiek.
“Te kennen gegeven zijnde, dat zeekere Jan de Bas zig de stad heeft geabsenteerd, agterlaatende vier Minderjaarige kinderen“,
“zouden voor deszelves onderhoud en opvoeding eenige voorzorg te hebben gebruikt, zoo is goedgevonden de Diaconie alhier te verzoeken van deszelve kinderen bij provisie bij hunne vrienden voor drie a vier weeken te besteeden, en ingevalle voor- noemde de Bas in die tijd bij zijne kinderen niet weeder te rug komd, dan denzelve bij advertenties in de Couranten te laaten indaa.gen.”
Zouden de kinderen in eerste instantie opgevangen zijn bij Kaatje en Christiaan?
Zo jammer dat er geen namen genoemd worden van degene waar de kinderen de eerste weken zijn opgevangen!
Een aantal weken later wordt inderdaad besloten tot de advertenties die ik in de krant vond. Later in het jaar werd duidelijk dat Jan de Bas niet terugkwam naar zijn kinderen….
“Gemelde president gaf te kennen dat hij vernoomen hadden, dat Jan de Bas, welke op eene Clandestiene wijzen van hier waar weggegaan met agterlaating van drie kleijne kinderen, thans in dienst des Marine was, aan boord van ’s Lands Fregat van Oorlog de Waakzaamheid, gecommandeert wordende door den Capitein Luitenant Nierop, en dat denzelve eene Maand.el voor Zeeven Maanden hadde gegeeven op zeekere Van Engelen, te Amsterdam woonagtig; en gaf in bedenking wat in deeze te doen; Waarop goedgevonden is, voornoemde president te bedanken voor desselfs attentie.”
Het is eerste wat mij opvalt is dat er nu geschreven wordt over drie kinderen in plaats van vier… en natuurlijk dat Jan dus aangemonsterd is op het schip de Waakzaamheid. Na even googlen vind ik dat dit schip door de Engelsen is overmeesterd tijdens de zeeslag bij Kamperduin.
Nu werd het toch tijd om in het Nationaal Archief naar het stamboek te gaan kijken en ik bofte dat iemand mij aanbood om er foto’s van te maken zodat ik daarvoor niet naar Den Haag hoefde. (Dank! CG)
Het bewees meteen weer dat het belangrijk is om geen conclusies te trekken maar alle documenten erbij te pakken. Volgens het stamboek was Jan de Bas helemaal niet op de Waakzaamheid!
Op 27 augustus 1795, vier maanden voor de eerste notulen over hem in de stad Weesp, is Jan aangemonsterd op de Castor als cadet. Jacob Claris was de kapitein staat erbij.
De eerste pagina van het boek roept bij mij ook een hoop vragen op.
“Lijst van Luijten ts Titulair en Cadets bij het Departement Rotterdam, laatst in dienst geweest hebbenden, op de door den Engelschen genoomen Scheepen, gelijk ook van Die geenen, welken van deszelven Scheepen, gedeserteerd, Gedimitteerd, en ontslagen zijn, geformeert ter voldoening aan de Resolutie van het departement tot de Equipages van het Committé tot de Zaaken van de Marine, van den 23 April 1797.”
Na twee keer lezen denk ik dat niet een gewoon stamboek is en zou Jan zijn overgelopen naar de Engelsen? Het wordt steeds spannender…..
Het journaal van de Castor op de reis met Jan aan boord staat online bij het Nationaal Archief. Ik heb het gedownload maar het leest nog niet zo eenvoudig… Via Google ontdekte ik dat de Castor via de Canarische eilanden en de Kaapverdische eilanden naar de kust van Zuid-Afrika is gevaren.
Zou Jan zich gerealiseerd hebben dat hij in de buurt is geweest van de geboorteplaats van zijn zwager Christiaan?
In de baai van Saldanha lijkt het er op dat de Castor zich heeft overgegeven aan de Engelsen. Zij hebben het schip overgenomen en het een nieuwe naam gegeven, de HMS Saldanha.
Op de laatste pagina van het journaal staat ook, in plaats van Castor, nu Saldanha….
Nu is het voor mij een groot raadsel waar Jan de Bas is gebleven, zijn mede bemanningslid Arie Johannes Knock heeft een journaal bijgehouden wat uitgegeven is als een boek. Ik heb dat nu besteld omdat ik nu wel heel nieuwsgierig ben naar de reis die door de Castor is afgelegd en misschien ontdek ik wat er met Jan gebeurd is.
En Jan zijn achtergelaten kinderen? Ze kwamen terecht in het burgerweeshuis en de stad betaalde voor hen zoals ik in het boek met uitgaven in 1796 zag staan.
“Diaconie voor voorschot aan de verlatene kinderen van Jan de Bas”
Dit geeft een inkijkje hoe het leven eruit zag rond 1795 op een manier die ik niet eerder heb gezien tijdens het onderzoek.
Cornelis en Marten werden volwassen, huwden en kregen veel nazaten die ik heb kunnen terugvinden via www.wiewaswie.nl. Beiden noemden een zoon naar hun vader Jan de Bas. Christiaan heeft nog de kleinkinderen van Jan gekend. Zouden zij ooit nog iets van hun vader gehoord hebben? Zouden de nazaten van nu weten wat er is gebeurd met hun voorvader Jan de Bas?
Het waren maar twee regels in een boek van het archief Weesp die mij de halve wereld rond lieten gaan op zoek naar Christiaan zijn zwager….
De zoektocht naar Jan gaat door, alle tips zijn zeer welkom!
UPDATE 13-04-2017:
Dankzij Lieve extra informatie!
De reden waarom Jan verdween:
Voor Jan “verdween” had hij geruime tijd gediend als meesterknecht in de branderij van de Heer Peelen in Weesp. Hij is deze job kwijtgeraakt. Nadien kon hij geen werk meer vinden en heeft daarom zijn kinderen verlaten.
Dit wordt verklaard door vier getuigen:
* Gerrit Minderop, brugman, wondende in de Cabeljauwsteeg
* Kaspar Kilian, smitsknegt, wonende op de Agtergragt
* Jan Lambert, smitsknegt, wonende op de Heerengragt
* Frederik Willem Ritz, metzelaarsknegt, wonende in de Middelstraat in Weesp.
Wanneer zoon Marten in 1815 trouwt in Weesp, heeft hij al ruim 20 jaar niets meer van zijn vader vernomen. Marten weet niet waar zijn vader zich ophoudt en of hij nog leeft.
Zie huwelijksbijlagen:
https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:939L-QV9B-42?i=668&cc=2020117
Uit de huwelijksbijlagen van Cornelis de Bas blijkt dat hij in Doesburg woonde in 1814. Daar heeft hij in 1814 meegedaan aan de loting voor de Nationale Militie.
https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:939K-P71H-P?i=2496&cc=2020117
Je geraakt van de ene interessante puzzel in de andere. Succes met je verdere zoektocht
Een boeiende geschiedenis
Vriendelijke groet,
Misschien nog enkele kleine aanvullingen…
De reden waarom Jan verdween:
Voor Jan “verdween” had hij geruime tijd gediend als meesterknecht in de branderij van de Heer Peelen in Weesp. Hij is deze job kwijtgeraakt. Nadien kon hij geen werk meer vinden en heeft daarom zijn kinderen verlaten.
Dit wordt verklaard door vier getuigen:
* Gerrit Minderop, brugman, wondende in de Cabeljauwsteeg
* Kaspar Kilian, smitsknegt, wonende op de Agtergragt
* Jan Lambert, smitsknegt, wonende op de Heerengragt
* Frederik Willem Ritz, metzelaarsknegt, wonende in de Middelstraat in Weesp.
Wanneer zoon Marten in 1815 trouwt in Weesp, heeft hij al ruim 20 jaar niets meer van zijn vader vernomen. Marten weet niet waar zijn vader zich ophoudt en of hij nog leeft.
Zie huwelijksbijlagen:
https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:939L-QV9B-42?i=668&cc=2020117
Uit de huwelijksbijlagen van Cornelis de Bas blijkt dat hij in Doesburg woonde in 1814. Daar heeft hij in 1814 meegedaan aan de loting voor de Nationale Militie.
https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:939K-P71H-P?i=2496&cc=2020117
Geweldig! Ik voeg het toe als update.
En nog een spannende aanvulling…
Marten de Bas vocht mee in het leger van Napoleon!!!: 14 de regiment Kurassiers, stamboeknummer 522.
Kurassiers waren zwaar bewapende cavalleriesoldaten te paard die een borstharnas (kuras) droegen.
Blijkbaar was het 14de regiment Kurassiers bij in de Slag bij Berizina waar zeer veel soldaten van het Grande Armee gesneuveld zijn! Het 14de reg. Kurassiers hebben daar samen met de 123ste en 124ste regimenten van de Infanterie een deel van het Grande Armee kunnen redden.
Mogelijk was Marten de Bas dus ook hierbij aanwezig.
De stamboeken worden bewaard in Vincennes, bij Parijs.
Die wist ik 😉 Is misschien nog eens voor een ander blog. Ik wil wel een beetje bij Christiaan in de buur blijven.
Paar observaties: Jan de Bas verdwijnt uit Weesp, met achterlating van zijn kinderen. Liet hij helemaal geen bericht achter? Dat de burgemeesters niet wisten waar hij was hoeft natuurlijk niet zoveel te zeggen. Wellicht had hij zijn zus Kaatje wel ingelicht, maar hield die de kaken op elkaar, om zo de onderstand van de diaconie in opdracht van de burgemeesters veilig te stellen.
Wat opvalt is dat Jan meesterknecht was in de jenever in Weesp, maar aanmonstert als cadet bij de marine. Dat is een relatief hoge functie (opleidingspositie voor officier) die een zekere mate van opleiding suggereert, maar ook werkervaring met leidinggevende capaciteiten én toch enige verwantschap met de zeevaart zou je denken. Jan de Bas is immers niet meer de jongste als hij in dienst treedt. Of was de marine zo desperaat om leidinggevend personeel te krijgen dat ze de standaard verlaagd hadden?A
In het stuk van de burgemeesters waarin zij schrijven ontdekt te hebben dat Jan in dienst is aan boord van De Waakzaamheid schrijven zij ook dat er sprake is van een “maandceduul” (salarisbrief) for zeven maanden. Dus blijkbaar is hij aangenomen op een tijdelijk contract van zeven maanden. Voor de betaling wordt gebruik gemaakt van een zekere “Van Engelen te Amsterdam” als borg. Is dit een persoonlijke relatie van Jan is of een professionele “bemiddelaar” die tegen betaling als borg optrad voor marinepersoneel en anderen. Het stuk tekst over De Waakzaamheid is zo gedetailleerd dat het doet vermoeden dat Jan toch eerst aan boord van dit schip gemonsterd is (althans administratief), voordat hij op de Castor terecht kwam. Maar het stamboek bevestigt dit niet. Reden voor nader onderzoek en nog nauwkeuriger reconstructie van de tijdlijn. Ook lijkt het de moeite waard om te onderzoeken of er correspondentie bewaard gebleven is tussen burgemeesters en marine.
Hallo Annemieke,
Bedankt voor deze tip.
Heb genoten van dit boeiende verhaal over Jan de Bas (KwSt.36).
Het is tevens een toevoeging aan mijn verleden, bedankt.
Ben pas een jaartje bezig
Blijf het graag volgen.
mvrgrv.Peter Bak
Dank je! Nu nog op zoek naar waar je voorvader gebleven is!