Soms schrik ik wel even tijdens mijn zoektocht. Ik wil eigenlijk alleen maar “goede” dingen vinden over Christiaan, al zal ik negatieve vondsten ook beschrijven. Wanneer ik het woord diefstal zie staan bij de Prins van Weilburg en het jaartal 1762, hou ik even mijn adem in.

Ik kwam dit op het spoor omdat Christiaan schrijft:
“Daar ik ondergetekende in den Jaar 1762 in dienst ben geweest bij Zijne Hoogheid den Heere Prins van Weilburg”.

Ik ben op de site van het Nationaal Archief, www.gahetna.nl, gaan zoeken op Weilburg en kwam daar een stuk tegen wat meteen mijn nieuwsgierigheid maar ook lichte schrik veroorzaakte.
Het zou toch niet?

Gelukkig vond ik al snel dat de bediende Christoph Friedrich Balsam heette. Nu wilde ik natuurlijk het hele verhaal weten en ben naar het Nationaal Archief getogen om alles op te vragen.
De gepleegde diefstal wordt zo beschreven dat ik het meteen voor mij zie en de strafhoogte liet mij enorm schrikken.

Christoph Frederich Balsam was op heterdaad betrapt bij het stelen van een dukaat uit de goudbeurs van de Prins. Hij stopte de dukaat in zijn mond maar hield dat niet lang vol. Hij heeft opgebiecht dat hij in totaal 7 dukaten gestolen had in de loop van de tijd.
Zijn straf….  Geseling en brandmerken, 20 jaar werkkamp en daarna verbanning uit de Nederlanden.

“Alzoo Christoph Frederich Balsam, oud een of twee en Vijftig Jaaren, gboren te Eulenburg in Saxen Lakeij in dienst van Zijne Hoogheit den Heere Prince van Nassau Weilburg Generaal van de Legers van den Staat; gevange bij den Provoost Generaal den Hoogen Krijgs Raed der Verenigde Nederlanden, buijten pijn en banen van ijzer, bekent heeft, dat hij gevange, op Vrijdag den 27 Augustus laestleeden, op ’t kasteel van Honsholsedijk als Lakeij voor appatementen van Hooggemelde Heere Prince de wagt heeft gehad, en een blauw met gout Gegalomeert kleed van Zijne Hoogheid na gewoonte heeft willen nazien en schoonmaken.
Dat volgens de gewoonte, dat die geene Die het kleed moet schoonmaken de Goude Snuifdoos, de brieven, de Goudbeurs, en was er verder meer in is, uijt neemt en op een tafel legt en daar na het kleed schoonmaakt, hij gevange uijt de regter zak van de vest heeft gehaalt de goudbeurs, dezelve open gedaan, en daer uijt genomen en zig toegeeigent eene Ducaat.
Dat hij gevange op ’t momnet wanneer hij … meede bezig was, op het onverwagtste is overvallen, en op de heetedaad betrapt. Dat hij gevange op ’t ogenblik verschrikt Zijnde, de gemelde Ducaat in Zijne mond gestoken heeft dat hij dien ducaat egter terstond heeft overgegeeven; ook heeft bekend, en om genade gebeeden; betuijgende hij gevange dat hij zig het ongeluk zeer beklaagd; dat hij altijd trouw en eerlijk gedient had; dog dat hem god in dien tijd had verlaaten. Dat hij gevange in’t gehee; vier reijzen het ongeluk heeft gehad van Zig aen dat kwaad te hebben Schuldig gemaakt; als hebbende eens uijt dezelve goudbeurs vier ducaten genomen, en daer na nog drie mael telkens eende ducaat, en zijnde hij bij de vierde reize, en bij de zevende Ducaat geattrapeert.
Dat hij gevange aanstods wanneer hij ontdekt was twee van de gemelde ontvreemde Ducaten, welke hij nog bij zig had, heeft terug gegeeven; en dat hij gevange de overige Ducaten tot betaling zo aen kleederen als kostgeld voor Zig en Zijne kinderen betaalt heeft. En nadien hij gevange Zig dienvolgende tot vier differende reizen toe, heeft schuldig gemaakt aan notoire his Dieverij; en wel van het geene in ‘t bijzonder aen hem toevertrouwt en aanbevoolen was, en zulks van de uiterste consequentien is, en in een Land van Justitie niet kan worden getolereert maar anderen ten exempele op het riqoureuste moet worden gestraft.

Zo is ’t dat de voorschreeve Hoogen Krijgs Raed met zijn deliberatie van Raeden doorgezien en overwogen hebbende alle ’t gunt ter materie dienende was, en heeft mogen moveeren, op de confessie van den gevangen recht doende, den gevangen gecondemmeert heet en hem condemmert mits deezen gebragt te worden ter plaetse alwaar men gewoon is de excutie van de crimineele Justitie te doen te doen, en aldaer door den Scherpregter strengelijk met voeden te worden gegeesselt, en gebrandmerkt confineert voorts den gevangen voor den tijd van twintig Jaaren in eene verseekerde plaats binnen de guinieerde provintien of het …fort van de Generaliteit om aldaer met Zijner handen arbeid de Kost te winnen en na expiratie van den voorschreven tijd, bant den gevangen uijt de Zeeven Verenigde Provinciën en het …fort Van de Generaliteit zonder ooit daer weeder in te mogen komen op …. van Zwaarder Straffe en condemneerd den gevange in de kosten en misen van de Justitie mits gaders in de kosten van de proeffe te taxatie van den Hoogen Krijgs Raede.

Aldus gedaen en gesententieert in
’s Graven Hage onder ’t Zeegel van den
Hoogen Krijgs Raed den 5e Oktober
1762.”

Er is nog veel meer correspondentie over deze zaak. Er ontstaat een geschil tussen de Hof van Holland en de Hoge Krijgsraad en de Stadhouder.
De bediende van de Prins was geen militair, waarom dan berecht door de Hoge Krijgsraad? De brieven zijn uit september, de berechting door de Hoge Krijgsraad is in oktober. Zou hij werkelijk zo zwaar gestraft zijn?
Alle stukken zijn te lezen op de Google Drive.

Ik heb Balsam zelf verder niet meer kunnen vinden en weet niet hoe het hem vergaan is, wel vind ik op Wiewaswie tweemaal een Balsam, het zouden zijn zonen kunnen zijn die bij de VOC varen.
De diefstal vond plaats op Paleis Honselaarsdijk, het woonhuis van Carolina van Oranje Nassau en haar echtgenoot, de Prins van Weilburg in 1762.
Ik vraag mij nu sterk af of Christiaan in dienst kwam bij de Prins in 1762 als opvolger van Balsam?