Nu ik op zoek ben naar Christiaan zijn jeugdjaren die hij hoogstwaarschijnlijk heeft doorgebracht als bediende van Carolina aan het Stadhouderlijk Hof tussen 1748 en 1764, lees ik over de familie Van Oranje-Nassau. Over Carolina heb ik nog niet veel kunnen inzien, zie ook mijn vorig blog. Nu is mijn volgende stap om op zoek te gaan naar haar moeder in de archieven. In mijn “Christiaan bibliotheek” staat een biografie over haar, “A life of Anne of Hanover, princes Royal“, geschreven door Veronica P.M. Baker-Smith. (Schrik niet van de prijs, gelukkig had ik een keer een meevaller.)
Anna van Hannover – Johann Valentin Tischbein Coll Koninklijke Verzamelingen
In het boek staan verwijzingen naar de bronnen waardoor ik nu de “Briefwisseling en aanteekeningen van Willem Bentinck, Heer van Rhoon.” besteld heb. Ook staan er verwijzingen in naar de “Gedenkschriften van Hardenbroek” en laat ik die nu net al in de boekenkast hebben staan. Het zijn zes delen dus voorlopig ben ik van de straat.
Zeer regelmatig vind ik websites waar geschreven wordt over Anna haar muzikaliteit en relatie met George Frideric Händel. Hij schreef muziek voor de voltrekking van het huwelijk tussen Anne en Willem IV. Anna kreeg ook klavecimbel les van hem. Op Spotify vond ik “Chaconne for the Princess” van Jana Semerádová and Erich Traxler, muziek van Händel voor Anne.
Mijn aandacht wordt meteen getrokken naar Nr 10: Suite in D Minor, HWV 428: No 6, Presto
Presto was de naam van Christiaan voor zijn doop. Zou zijn naam dan inderdaad de muziekterm zijn? Het hele album bestaat uit klavecimbel en fluit. Christiaan speelde de fluit, zou hij dat dan echt bij haar geleerd hebben. Nr. 12 heet Princess Royal en wordt door een fluitist gespeeld.
Ik heb nog veel te lezen over Anne en wie weet…. zie ik ergens een schaduw van een jongetje die fluitles kreeg…
Ik studeer door! Zodra ik iets vind, zijn jullie de eerste die het horen!
Om te weten hoe Carolina van Oranje-Nassau haar leven eruit zag tussen 1748 en 1764 is het nodig om haar terug te vinden in de archieven. Waarom juist deze periode? In 1748 kreeg zij twee Afrikaanse jongetjes cadeau waarvan Christiaan die toen nog Presto genoemd werd, hoogstwaarschijnlijk eentje was. In 1764 ging Christiaan (Presto) haar grootmoeder Maria Louise van Hessen Kassel dienen. Christiaan schrijft ook dat hij in 1762 in dienst trad bij Carolina haar echtgenoot, de Prins van Nassau-Weilburg.
Als eerste heb ik uit mijn boekenkast een stapeltje boeken gepakt waar iets in zou kunnen staan. Behalve een levensbeschrijving hoop ik ook op bronnenvermeldingen.
Alle tips voor boeken zijn natuurlijk van harte welkom!
Ook zoek ik online naar meer informatie en sla ik alle links op. Even een kleine tip, Raindrop.io werkt daarvoor uitstekend.
Ik heb al geleerd dat Carolina en haar echtgenoot in 1763 naar Duitsland gingen, naar zijn gronden.
Dit is Schloss Kirchheim en natuurlijk vraag ik mij af of Christiaan mee was. Nadat Carolina haar broer, stadhouder Willem V getrouwd was, ging zij hier met haar gezin naar toe. Op 6 mei 1787 overlijdt Caroline hier.
In het digitale archief van Hessen vond ik een verwijzing naar Nassau-Weilburg Zou hier ook een boekhouding te vinden zijn? Een personeelslijst? Zou er ook een archief zijn met documenten uit Carolina haar leven?
In 2014 kocht ik alle zes delen van de Gedenkschriften van Gijsbert Jan van Hardenbroek. Hierin komt Carolina ook voor en niet zo gunstig…. Zou er ergens iets te vinden zijn over de steeds nieuwe kameniers?
Er is veel uit te zoeken en er zijn veel vragen te beantwoorden. Alle hulp is welkom!
Ondertussen hou ik ook een tijdslijn bij die HIER te zien is en regelmatig wordt bijgewerkt. Tot nu toe staat dit erin:
Eergisteravond werd ik gebeld en kreeg ik een bericht wat ik in eerste instantie niet kon geloven. “Hoe heette Christiaan?” heeft de Nederlandse Prijs voor de Genealogie gekregen!!
Tijdens het Famillement op zaterdag 25 juni 2022 wordt de prijs aan mij uitgereikt!
Ik krijg een juryrapport, oorkonde en een bedrag wat ik meteen bij mijn spaarpotje voor de database ga leggen. Het is bijna 10 jaar geleden dat ik aan de zoektocht naar Christiaan zijn naam begon en had dit nooit kunnen bedenken!
Zodra ik het juryrapport heb ontvangen, zal ik het hier onder posten. Ben heel benieuwd. De komende dagen ga ik bijkomen.
Mijn dank gaat ook uit aan iedereen die mij steunt, helpt, meeleeft en meedenkt. Met name Michel Doortmont en Wim Penninx. Door hun vertrouwen in mij heb ik stappen durven zetten.
Lang was het hier stil… beetje de periode van Covid en omdat gestart ben met mijn eigen bedrijf(je) DNA Hulp. Maar ik mis het onderzoeken en ga weer beginnen!
Om een beetje een kader te hebben, heb ik besloten om het te gaan verdelen in projecten en begin met Carolina van Oranje-Nassau. Voor iedereen die niet vanaf het begin heeft meegelezen en voor iedereen die een opfrisser nodig heeft, eerst maar waarom ik haar wil onderzoeken.
Wilhelmina Carolina (Carolina; 1743-87), prinses van Oranje-Nassau, dochter van Willem IV en zuster van Willem V, als kind, Robert Mussard, 1743 – 1755 Coll Rijksmuseum
Ze kwam voor het eerst in beeld bij de zoektocht naar Christiaan zijn leven door zijn derde brief waarin staat: “Hij toch had de eerreeds Uwer Majesteits Tante, Hare DoorluchtigeHoogheid, Mevrouwe de Princesse Carolina van OranjeNasfau, en mede wijlen Zijne Doorluchtige Hoogheid, den welbeminden Prins Erfstadhuder, Uwer Majesteitsvader, zijn Suppliants weldoener G[oed] G[unstig] als domestiek tedienen, en de edele trits der Vorstelijke lievelingen en alzoook Uwe Majesteit, zijnen thans dierbaren Koning op dearmen te dragen.”
In april 1748 stond o.a. in het Nederlandsch gedenkboek de volgende tekst: Carolina kreeg “twee kleine Africaansche Moortjes, benevens een kostbare Hangmat uit dat Werelt-Deel overgebragt” De Majesteit heeft mij toestemming gegeven om onderzoek te doen in het Koninklijk Huisarchief, daar heb ik samen met Michel Doortmont gezocht naar de gever van de jongetjes. Helaas was dat vruchteloos.
Op 1 februari 1749 vindt er een pro Deo begrafenis plaats in Scheveningen.
Nog geen jaar na aankomst overlijdt Fortuin, “Het Moortje van de jonge hare Hoogheid Mevrouw Prinses Carolina.” Mevrouw was zelf toen nog vijf jaar oud.
Wanneer Carolina in 1760 huwt met Karl Christian van Weilburg wordt er een tekening gemaakt door Tethart Philip Christian Haag waar een ets en gravure van gemaakt wordt door Simon Fokke. (dankzij photoshop hebben we de afbeelding kunnen verbeteren)
Huwelijk van Karel Christiaan van Nassau-Weilburg met prinses Carolina, 1760, Tethart Philip Christian Haag, 1760 – 1761 rood en zwart krijt, penseel in grijs en doorgegriffeld, h 412mm × b 554mm Coll Rijksmuseum
Recht staat het bruidspaar, geflankeerd door haar broer stadhouder Willem V en hun voogd de Hertog van Brunswijk. Helemaal links is een hoekje met het personeel. Kun je je voorstellen hoe ik omhoog schoot toen Yvette Hoitink, die “even” meekeek, mij wees op de jongeman tussen het personeel?
Nee, ik weet niet voor 100% zeker dat dit Christiaan is maar alles wijst er wel die richting op. Tijdens “onderzoeksproject Carolina” hoop ik meer aanwijzingen te vinden.
De volgende keer dat ik Christiaan, die toen nog Presto werd genoemd, in de buurt van dit echtpaar zag, was in zijn vierde brief. “Daar ondergetekende in den Jaar 1762, in dienst ben geweest bij Zijne Hoogheid den Heere Prins van Weisburg”
Dit zie je vaker, als klein kind dient de Afrikaanse jongen de vrouw des huizes, als jongeman gaat hij de heer des huizes dienen. Hij heeft hem niet lang gediend, in 1764 komt Christiaan terecht bij Carolina haar grootmoeder Maria Louise van Hessen Kassel. “Dat de Suppliant in den Jare 1764, benevens twee van zijne landslieden Coridon en Citron in dienst is gekomen van wijlen haare Koninklijke Hoogheid Mevrouw de Douariere van Oranje Nassau en Vriesland”
Het onderzoeksproject Carolina zal als laatste datum 1764 hebben.
Ik wil een tijdlijn van haar leven maken tussen 1748 en 1764. Ik ga er eerst maar even van uit dat waar zij was, Christiaan in haar gevolg was. Mijn boekenkast is de laatste dagen uitgebreid met een boek over haar en ik was een beetje teleurgesteld omdat de bronnen hoofdzakelijk andere boeken zijn… ik wil naar de brondocumenten en zal daarvoor ook een reis naar het archief van Weilburg gaan maken.
Het boek “Een rebelle aan de Vecht“, over Slot Zuylen en zijn bewoners kocht ik vanwege hoofdstuk 6. Vanwege het huwelijk van Carolina en Karl Christian vindt er een Haags Oranjebal plaats, Belle van Zuylen is aanwezig en ontmoet daar David-Louis de Constant Rebecque.
Belle van Zuylen door Guillaume de Spinney in 1759
Zou het mogelijk zijn dat Belle Christiaan heeft gezien?…. Natuurlijk ga ik op zoek naar meer gegevens over dat bal en wie weet heeft er nog iemand anders iets over vermeld.
Aan het eind van dit project hoop ik ook een indruk te hebben wie Carolina was, hoe zij bijvoorbeeld met haar personeel omging etc.
Er is nog genoeg te ontdekken en ik heb er weer reuze zin in!
Het kan bijna niemand ontgaan zijn, in Het Rijksmuseum is tot 29 augustus 2021 de tentoonstelling Slavernij te bezoeken. De afgelopen jaren ben ik daar soms een heel klein beetje bij betrokken geweest wat leidde tot het mogen inspreken van de audiotour horend bij Paulus en een item over Christiaan en mij bij de NOS.
In dit blog vertel ik over de betrokkenheid van Christiaan en mij.
Het begon eigenlijk al in 2017. In Museum Weesp was de tentoonstelling “Uit de Schaduw” en ik kreeg een email vanuit Het Rijksmuseum of ik een rondleiding wilde geven aan het team wat bezig was aan de slavernij tentoonstelling. Natuurlijk wilde ik dat!
Het gesprek kwam op de banden door de jongens gedragen en Eveline Sint Nicolaas (rechts op de foto) gaf aan dat het museum wel hondenbanden in het bezit had. De vraag was of het inderdaad hondenbanden waren, tientallen jaren geleden zal men niet gedacht hebben dat ook mensen zulke banden moesten dragen.
Nu staat zo’n band centraal in een zaal van de tentoonstelling.
Foto gemaakt door Joyce Vlaming
Een jaar hiervoor had ik in het archief van Den Haag het mapje met de vondsten van Svend Veldhuijzen in mijn handen gedrukt gekregen. Hierin had hij al zijn vondsten van mensen met kleur in Den Haag vastgelegd, waaronder ook een flink aantal Afrikaanse (kind)bedienden.
Van de jonge bedienden heb ik kleine dossiers gemaakt en gezocht wat ik nog meer kon vinden. Svend had ook Paulus gevonden en beschreven waarbij stond dat hij de familie Lalecq diende. Ook deze familie zocht ik op bij de RKD en dat gaf een grote verrassing.
Er stond een jongen op het schilderij! De dag dat ik het werk van Svend Veldhuijzen inkeek, had ik Valika Smeulders gebeld, wij hebben elkaar leren kennen omdat zij vanaf bijna het begin de zoektocht rond Christiaan volgt en samen hadden we het doorgelezen. Het was ook daarom dat ik haar belde na mijn vondst van het schilderij.
Zij werkte ondertussen ook bij het team van de tentoonstelling Slavernij en regelde dat we het schilderij mochten gaan bekijken in Rijswijk.
Ik zal nooit vergeten hoe het was toen Eric Domela Nieuwenhuis het uit het rek in het depot rolde.
Het Rijksmuseum besloot om Paulus één van de tien verhalen te laten zijn en aan mij werd gevraagd of ik de audiotour met zijn verhaal wilde inspreken. Daar heb ik ja op gezegd. Door Corona werd de opening van de tentoonstelling verscheidene malen uitgesteld waardoor er digitaal veel meer beschikbaar kwam.
Wanneer je op de onderstaande foto klikt, kom je uit bij de digitale audiotour. Ik ben zo trots dat ik ook Christiaan zijn naam kon noemen. (en schrik niet, er zit ook een foto van mij in gemaakt door Joel Quayson)
Behalve dat Christiaan zijn naam hier genoemd wordt, hij staat ook in de catalogus behorend bij de tentoonstelling: Nu had ik verwacht dat het hierbij zo blijven maar niets is minder waar…..
Tijdens een digitale persconferentie van Het Rijksmuseum waarin zij toelichting gaven op de tentoonstelling en de 10 personen, kwam het verzoek van de NOS of ze een item met mij konden maken over Christiaan. Ik ben niet zo’n cameraheld maar om zo’n kans voorbij te laten gaan om Christiaan zijn verhaal te vertellen…. Ook hier heb ik dus ja op gezegd.
We hebben opnames gemaakt in Weesp, de meesten in de kerk waar Christiaan gedoopt, getrouwd en begraven is. Dat was indrukwekkend om te doen… en zo is het geworden, mijn eerbetoon aan Christiaan: (Klik in onderstaande afbeelding en je kunt het zien)
De tentoonstelling die dit allemaal teweeg heeft gebracht is nog tot 29 augustus 2021 te ervaren. Natuurlijk raad ik iedereen aan om naar deze indrukwekkende tentoonstelling te gaan. Reserveer wel bijtijds je kaartje, het zou jammer zijn wanneer het uitverkocht is op de dag dat je wilt gaan.
Niet alleen gaan voor het verhaal van Paulus, een jongetje zoals Christiaan maar ook voor João, Wally, Oopjen, Dirk, Lokhay, Van Bengalen, Surapati, Sapali en Tula. Je zal ze niet meer vergeten. Digitaal kan je al HIER kennis met hen maken.
Wanneer je bij zaal 7 komt, ga je ook iets zien waar ik stiekem wel heel trots op ben. Ik ben helemaal geen kunstenaar en toch staat mijn naam op een muur van Het Rijksmuseum.
Zo zie je wat er kan gebeuren wanneer je je passie volgt, wat voor onvoorstelbare gebeurtenissen kunnen plaatsvinden. Dit alles was niet gebeurd als Christiaan mij niet geleerd had over doorzetten en sterk blijven. Voor mij is dit alles een ode aan hem, Paulus en al die andere jongetjes die in hun situatie terecht zijn gekomen.