Hoe heette Christiaan?

Veel weet ik over Christiaan maar ook veel niet. Er zijn zaken die niet terug te vinden zijn in archieven maar die misschien wel in te schatten zijn, te ontdekken zijn door gesprekken met mensen die veel kennis hebben over een onderwerp. Onlangs heb ik voor het eerst zo’n gesprek gehad en het gaf mij prachtige nieuwe inzichten.

Ik ben dankbaar dat Dr. Helberg met mij wilde praten, hij is voor mij de perfecte persoon om over dit onderwerp te praten. Hij is kinder- en jeugdpsychiater, afkomstig van Curaçao en heeft hij veel kennis over transculturele psychiatrie.

Al jaren verwonder ik mij over de manier waarop Christiaan in het leven stond ondanks alles wat hij als kind heeft meegemaakt. Mijn vraag aan Dr. Helberg was wat voor trauma’s jongetjes gekregen kunnen hebben die meegemaakt hebben wat de Afrikaanse kindbedienden hebben meegemaakt.
Wanneer ik op internet zoek naar een omschrijving van trauma vind ik op de site www.psy-zo.nl woorden die zeggen wat ik erbij denk en die duidelijk maken waarom ik er alert op ben tijdens het onderzoek.
“We spreken van een trauma als het gaat het om herinneringen aan schokkende gebeurtenissen die zich blijven opdringen, waaronder angstwekkende beelden zoals herbelevingen, flashbacks en nachtmerries. Andere klachten die vaak voorkomen zijn schrik- en vermijdingsreacties“.

We zijn begonnen met een overzicht van Christiaan zijn leven, ik liet Dr. Helberg kennis maken met Christiaan, namen we de brieven door en kwam voor mij het eerste nieuwe inzicht.
In 1815 is Christiaan ongeveer 72 jaar oud en wordt de eerste brief geschreven, kijkt hij terug naar toen hij 21 jaar is. Er staat: “Dat de Suppliant in den Jare 1764, benevens twee van zijne landslieden Coridon en Citron in dienst is gekomen van wijlen haare Koninklijke Hoogheid Mevrouw de Douariere van Oranje Nassau en Vriesland”

We hebben stilgestaan bij de keuze van het woord “landslieden”, Christiaan identificeerde zich op late leeftijd nog met zijn afkomst van de kust. Hij zag niet, zeg maar, mensen uit Weesp als zijn landslieden maar wel deze andere Afrikaanse bedienden. Het lijkt er sterk op dat hij een sterk gevoel van zijn identiteit heeft gehad, ook nog toen hij bijna 70 jaar in Nederland was.

Eigenlijk denk ik nooit zo na over zijn eerste jaren bij zijn ouders, mijn onderzoek begint bij het moment dat hij bij zijn ouders is gestolen, zoals zijn dochter Antje later schrijft.
“Vader als Kind Zijnde door de Guineesche is gestolen”

In dit gesprek stonden we stil bij zijn eerste jaren, ergens aan de kust van het hedendaagse Ghana.

Uitzicht vanaf Fort Batenstein bij Butre op de kust van Ghana. Foto: Annemieke van der Vegt

Dr. Helberg vertelde dat de eerste levensjaren van groot belang zijn voor de manier waarop je voor de rest van je leven, in het leven staat. Standvastigheid, weerbaarheid en veerkracht krijg je in die jaren mee. Nou, daar heeft het Christiaan inderdaad niet aan ontbroken.
De volgende fase hebben we nog niet besproken, de fase nadat hij bij zijn ouders weg was en nog niet in Nederland. De periode in het Kasteel van Elmina. Ja, nog niet want er gaat nog een vervolg komen en daar verheug ik mij enorm op.

Binnenplein van Kasteel Elmina aan de kust van Ghana. Foto: Annemieke van der Vegt

De fase die we wel besproken hebben is Christiaan zijn verblijf als jong kind in Nederlands hoge kringen. Volgens zijn brieven diende hij Carolina van Oranje Nassau, hier met haar ouders en broertje. Christiaan was net zo oud als zij. Caroline was vijf jaar oud toen zij twee Afrikaanse jongetjes cadeau kreeg. Dat was vlak na de doop van haar broertje Willem, die hier bij zijn moeder Anna van Hannover op schoot zit.

Stadhouder Willem IV (overleden 1751) met zijn vrouw en kinderen; portret vervaardigd omstreeks 1750. Maker onbekend. Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Willem_IV_van_Oranje-Nassau

Tot nu toe heb ik niet echt nagedacht over hoe dat geweest is. Over hoe die kringen leefden en wat hij daarvan meekreeg… en ik ben nu al aan het bedenken met wie ik daarover kan praten en heb al een idee.

Christiaan werd opgevoed, wilde ik schrijven maar de vraag is, werd hij wel opgevoed? Of kwam hij in een soort keurslijf terecht? Hij diende, voor zover we nu weten, aan het Stadhouderlijk hof tot 1765, hij was toen ongeveer 22 jaar.  Dr. Helberg gaf aan dat die jaren moeten invloed hebben gehad op wie hij is geworden. Ontsporen behoorde waarschijnlijk niet echt tot de mogelijkheden. Er werd hem geleerd hoe zich te gedragen.

Dr Helberg en ik gaan in ons volgende gesprek ook in op de gevolgen van op deze manier volwassen worden in het algemeen. Wat het echt voor Christiaan heeft betekend weten we natuurlijk niet. Ik weet wel dat ik tot nu toe nergens iets gevonden heb waaruit blijkt dat Christiaan later in zijn leven ontspoorde. Goed, hij kon kwaad worden, dat weet ik wel maar ik denk dat hij dat meer werd omdat hem de mogelijkheid tot meer zelfstandigheid werd ontnomen.

In zijn brieven is niet zijn eerste vraag naar geld, hij vraagt zijn banen terug, wil geld verdienen. Hij loopt in 1815 naar Krefeld en treedt op tijdens de kermis om geld te verdienen. hij was toen 72 jaar. Ik verwonder mij steeds dat hij onafhankelijk blijft van zijn kinderen. Al waren zij nog bezig hun leven op te bouwen, de meeste trouwden pas na 1820.

Zijn drang naar onafhankelijkheid en zelfstandigheid zou wel een gevolg kunnen zijn van zijn leven als dienaar tot zijn 45ste levensjaar.

“In the end these things matter most:
How well did you live?
How well did you love?
How deeply did you let go?”

Dr Helberg eindigde de sessie met deze woorden voor mij om zo eens naar Christiaan zijn leven te kijken. Vooral de laatste zin raakte mij, ik denk dat Christiaan inderdaad datgene wat hem als kind is aangedaan, los gelaten heeft.
Ik verheug mij op het volgende gesprek!