Dit woord en haar betekenis ken ik sinds kort, Panopticum en er ging weer een wereld voor mij open. In Amsterdam was een Panopticum in de  Amstelstraat.

Foto van A.T. Rooswinkel Coll. Beeldbank Archief Amsterdam.

In de omschrijving van Wikipedia staat: “Het Nederlandsch Panopticum was een wassenbeeldenmuseum aan de Amstelstraat 16 – 18 in Amsterdam.
Het museum opende voor het eerst zijn deuren op 17 juli 1881 en was al snel zeer succesvol. De permanente tentoonstelling in het rijkelijk versierde gebouw omvatte onder andere belangrijke personen, historische gebeurtenissen en scènes uit het Amsterdamse stadsleven. Vanaf 1914 raakte het succes van het museum door de opkomst van de cinema in verval en werd de bovenverdieping gesloten (de benedenverdieping deed dienst als bistro).”

Nu vraag je je misschien af waarom ik zo enthousiast ben over het Panopticum. Dat komt door de tweet die ik van Mark Ponte kreeg. Dank je Mark, ben er reuze blij mee! Dit heeft hij gevonden:

Op de site van “Geheugen van Nederland” staat een foto met de volgende tekst:
“Panopticum/wassenbeeldengalerij.
In de Amstelstraat in Amsterdam is een Panopticum gevestigd, waar wassen beelden/mannequinpoppen/etalagepoppen en andere figuren worden gemaakt voor musea, etalages en modemagazijnen. Op 30 september 1919 wordt het Panopticum gesloten.
Foto: Poppen van Paul en Virgenie, straatmuzikanten in Amsterdam. Zij kwamen omstreeks 1880/1890 uit Japan naar Amsterdam en op deze manier zorgden zij voor hun levensonderhoud“.

Ik denk dat de vaste volgers nu misschien wel weten over wie dit zou kunnen gaan, Christiaan zijn kleinkinderen Kaatje (Catharina) en Christiaan Britting.

De namen Paul en Virgenie zijn mij totaal onbekend en zouden nog twijfel kunnen zaaien maar…. als je dan naar de foto van de beelden kijkt:

Dit kan toch niet missen!
Ons zo bekende duo was vereeuwigd en ze stonden tentoongesteld in de voorloper van Madame Tussauds!
Wil je zelf even kijken op de site hoe ze er op staan, klik dan HIER.

De beelden zouden zo gemaakt kunnen zijn na de foto die er van hen is.
Ook dat er in de tekst staat dat ze afkomstig waren uit Japan, linkt met hen. In het boek “Toen ik nog jong was” schrijft Justus van Mourik:
“De twee Japanneezen waren broer en zuster, twee half idiote, aapachtige, kleine menschjes, bruin van gelaatskleur. De broer speelde op de viool; zij danste met haar armpjes en een paar vingers in de hoogte, of deed met een tambourijntje in de hand aller-onbeholpendst een balletdanseres na. Zij waren de vreugde van alle dienstmeisjes en kinderen. Met hun zonderling uiterlijk en mal-doen haalden ze echter heel wat geld op.”

Dit gaf al het idee dat ze redelijk bekend waren, het verslag van Christiaan zijn huwelijk in 1879 in de krant wees ook die richting uit:

“Door een paar duizend mannen en vrouwen werd het paar op den tocht naar het stadhuis haast koninklijke eer bewezen. Bij den ondertrouw had men Christiaan reeds in triomf rondgedragen, thans werden hij en zijne uitverkorene met luide toejuichingen begroet, want Christiaan is een der meest bekende personen in Amsterdam”. 

En nu blijkt dat ze zo beroemd waren dat ze tentoongesteld werden als poppen in de voorloper van Madame Toussauds!

Ik ben elke keer weer verrast waar ik de twee tegenkom en hoe ze omschreven worden. Bij het Panopticum was ook een catalogus en ik zou dolgraag weten of de tekst op de site van het Geheugen van Nederland uit die catalogus komt.

In de omschrijving staat dat ze rond 1880/1890 vanuit Japan naar Nederland zijn gekomen, dat klopt niet, ze zijn in 1888 vanuit Amsterdam naar Amersfoort verhuisd zoals zij zelf ook vertellen aan de journalist die hen uitgebreid heeft geïnterviewd in 1888…. deze beelden zouden dus van voor 1888 moeten zijn.

Binnenkort naar het Amsterdams Archief, in hun bibliotheek liggen catalogi en boeken. De catalogi zijn uit verschillende jaren, misschien kom ik er zo ook achter wanneer de poppen tentoongesteld werden.

Mocht je meer willen weten over het Panopticum, in “Ons Amsterdam” van mei 2015 staat een uitgebreid artikel.

En stiekem vraag ik mij af waar die poppen zijn gebleven nadat het Panopticum gesloten is…… ergens op een zolder misschien?…