Kwade Stee
Mijn zoektocht afgelopen week naar Cornelis in het archief van Weesp leidde tot nog een vondst. Eentje waarvan ik eigenlijk nog niet weet wat het is.
Het heeft te maken met Christiaan jr, jongste zoon van Christiaan en Kaatje.
(Handtekening is van van juli 1813 wanneer hij het overlijden van zijn zus Catharina gaat aangeven. Hij was toen 22 jaar)
Over hem heb ik al een keer een blog geschreven met wat ik toen wist. Over zijn 8 kinderen waar en nog maar drie van in leven waren toen hij overleed, over zijn kleinkinderen die pas geboren werden na zijn overlijden en over zijn drie echtgenotes. Hij was ook degene die zijn vaders overlijden heeft aangegeven en meteen niet meer met “junior” ondertekende. Ook heb ik een blog geschreven over zijn huwelijk met Marretje en de Schout die haar de stad Nederhorst en Berg uit wilde zetten terwijl Christiaan jr druk aan het graven was aan het Noordhollands kanaal.
Door hun huwelijk vond ik nog iets over Christiaan jr. In de Huwelijkse bijlagen zit dit document:
Hoe intrigerend is dat… “tijdens de Loting getrokken heeft No. 579 en bij decifie van den Militie-Raad voor den dienst van dat jaar is vrijgesteld, uit hoofde van Ligchaame gebreeken“.
Al maanden heb ik hem allerlei verschillende gebreken toegedacht waardoor hij niet in dienst kon, niet denkende dat ik ooit achter het werkelijke gebrek zou komen. Tot afgelopen week.
Broer Cornelis stond namelijk niet alleen in dat boek, hij werd vergezeld door zijn negen jaar jongere broer Christiaan.
Inderdaad staat hier het lotingsnummer zo als vermeld in het document bij de Huwelijkse bijlagen.
Onder de kop: “Reclamen tot uitzondering, of opgave van Ligchaamsgebreeken” staat:
“Kwade Stee op het hoofd”.
Nu weet ik dus wat hem uit de militie houdt, althans zo lijkt het maar ik heb werkelijk geen idee wat een kwade stee is. Zoals altijd ga ik zoeken op Google en kom ik hits tegen met opmerkingen over fruit.
Je zou bijna denken dat het een worm is, maar dat zou hij toch niet op zijn hoofd gehad hebben. Ik vind geen enkele afbeelding van een kwade stee.
Maar…. wat had Christiaan jr dan op zijn hoofd? Zou het ooit weggegaan zijn? Of weggehaald? Hij is 63 jaar geworden, hij zal daar dus niet aan overleden zijn.
Wie weet wat een kwade stee is? Ik ben nu wel heel nieuwsgierig naar wat hij op zijn hoofd had!
Een kwade stee lijkt me oud Nederlands voor een lelijke plek.
Hallo Annemieke, ik geniet telkens weer van jouw berichtjes. Ze zijn inspirerend en erg onderhoudend, ga alsjeblieft nog heel lang door met onderzoeken en het schrijven hierover.
groet Gerda van Olphen
Hier gebruikt voor een zwakke plek in een vliegertouw, dat daardoor breekt. Inmiddels diverse woordenboeken opgeroepen, maar geen omschrijving gevonden.
“— Inhalen ! Pantsch . . . ! riep Bueno nogmaals, met gewel-
dige stem. Toen begon zij in te palmen, maar, wat de oorzaak
was blijft een ondoorgrondelijk raadsel. De vlieger kwam eerst
zachtkens wat lager, tot opeens het touw, er moet eene kwade
stee in geweest zijn, knapte en het schoone vierkant de lucht in
vloog, hooger en hooger, en eindelijk als eene stip verdween.”
https://archive.org/stream/vogelsvandiverse00vosm/vogelsvandiverse00vosm_djvu.txt
Hallo Annemieke,
Met veel plezier volg ik je speurtocht! Wil je graag een beetje helpen.
Vanmorgen in de etymologische woordenboeken gedoken. Een stee is een plek, zowel op iets als in de zin van een verblijfplaats (denk aan hofstee of hofstede).
Kwaad had een brede betekenis, zowel slecht, vuil als bijvoorbeeld
“onzedelijk”. Je moet uit de rest van de tekst afleiden wat bedoeld wordt, zoals ook hierboven blijkt. Misschien een hoofdwond, ontsteking of iets dergelijks? Succes met je onderzoek. Groet, Sandra Rijken
Komt Christiaan maar 1 keer voor in deze boeken?
Wanneer iemand afgekeurd werd voor de militie, kreeg hij meestal maar een vrijstelling voor 1 jaar. Hij moest zich dan het jaar nadien opnieuw aanmelden en dit voor maximum 5 à 7 jaar, evenredig aan hoe lang de dienstplicht op dat ogenblik duurde.
In mijn familiegeschiedenis heb ik iemand die afgekeurd was omdat hij “onder de maat”, te klein was. Hij is zich verschillende jaren na elkaar moeten aangeven (in de hoop dat hij nog wat zou groeien?) en telkens werd hij afgekeurd.
Misschien heeft Christiaan zich ook verschillende jaren na elkaar moeten aandienen… en wordt zijn gebrek daar anders (en voor ons meer begrijpelijk) omschreven?
Dan heb ik ook nog een ander voorbeeld uit mijn eigen familiegeschiedenis van een man die sinds 1863 in leger zat, maar in 1866 ontslagen is “wegens ligchaamsgebreken (verouderde huid, ziekte de regterwang en kin innemende) onstaan in, doch niet door de dienst.”
Ook niets waar men van sterft, want deze man is uiteindelijk 75 jaar oud geworden.
Kwade stee, verouderde huid,…. enz.: waarschijnlijk vreesde het leger dat het om een besmettelijke ziekte of zo ging, en werden daarom deze mannen geweigerd?
Geweldig alle reacties hier en op Facebook!
Lieve, bij mijn volgende bezoek zal ik ook de lijsten na 1815 doorbladeren, dank voor de tip!
Renée geeft op Facebook de volgende tip:
“Slaan wij toch de eerste de beste woordenboeken dier
talen op, dan vinden we het dikwerf aangehaalde woord
overgezet, als in het Engelsch door a galled lacJc-side,
van to gally afschaven, kwetsen, afschilferen der huid,
(verwant aan het Holl. gaaly KWADE STEE in linnen, ka-
toen, enz. bij Kihaan huidziekte, schurft, Geldersch en
Twentsch gelUg, gelligheid, zeker ongemak der schapen,
schurft, Pransch gale in Hoogd. galle^ vuile vlek,) en
hach’sidey achterste, of wel kortweg door a gall y een
schrap, schram, kwetsing der huid, kwetsuur; en in het
Fransch door cul écorché , van écorcher^ [óter la peau) vil-
len, de huid of het vel afstroopen, de bast afscheuren
enz. verwant aan ons schors , schorsen, ontschorsen en cul,
dat geene vertaling noodig heeft.”
Gevonden op: https://archive.org/…/denederlandsche01unkngoog_djvu.txt
Wanneer ik schurft opzoek, lees ik over gangetjes die gemaakt worden en dat past weer bij de wormen in fruit. Dat zou dus kunnen….
Irene heeft gezocht op http://www.delpher.nl en vindt daar dit:
Hoe deze kwade stee er precies aan toe was, zul je zonder aanvullende bronnen echt niet achterhalen. Gezien de schier onuitputtelijkheid van archieven en je onvermoeibare speurtocht is het niet uit te sluiten dat hij zich bv in een theatrum anatomicum zou hebben laten behandelen en dat een student daarvan aantekeningen gemaakt van zou hebben die de tand des tijds kunnen hebben overleefd.
De opmerking “kwade stee” moet hier niet als een medische diagnose gelezen worden, slechts als een rapportage van de grond van afkeuring. De gedachte aan een verband met de wormstekige appel en/of schurft zou ik maar loslaten, veel te ver gezocht. Het enige wat uit deze term met zekerheid blijkt is dat het op die plek (steê, stede) niet goed (kwaad) was. Een tumor, een zweer, een wond die niet wil genezen, het kan van alles zijn. In oudere bronnen noemde men zoiets “quade stede”, zie bv https://books.google.nl/books?id=IYBoAAAAcAAJ&pg=PA157&lpg=PA157&dq=“quade+stede”
Hartelijk dank voor de uitleg en toevoeging!